Travma nedir?
Birincil travmatizasyon ve İkincil travmatizasyon
Travma Sonrası Tepkiler Aşaması
- Karmaşa (Şok) Aşaması: Travma yaşantısı olan birey kontrolünü kaybeder, kontrol sağlamak için bilinçli bir çaba gösteremez. Bireyin öznel algısına bağlı olarak güvende olduğu hissi oluncaya ya da travmatik olayın “ilk vuruş etkisi” ortadan kalkıncaya kadar bu aşama sürer.
- Rahatlama ve Şaşkınlık Aşaması: Travmanın ilk vuruş etkisi ortadan kalktıktan sonra geçici bir rahatlama olur. Ardından şaşkınlık içerisinde “Ne oldu? Neden oldu?” gibi sorularla bilişsel yargılama süreci başlar.
- Kaçınma Aşaması: Travma yaşantısı olan birey travmayı çağrıştıran her türlü uyarandan kendini uzak tutmaya çalışır. Sosyal ortamlardan kaçınıp içine kapanabilir. Kaçınma, korku, gerginlik ve huzursuzluğu geçici olarak hafifleten bir başa çıkma yöntemidir.
- Yeniden Değerlendirme Aşaması: Travma ile yeniden yüzleşme aşamasıdır. Birey travmatik süreci zihninde tekrar gözden geçirir. Benliğini en az yaralayacak şekilde tramatik olayın öyküsünü yeniden yazmaya çalışmaktadır. Tekrarlayarak, anlatarak, bu haliyle kabul edilmesi çok zor olan travmatik gerçekliği, kendilik imgesine yerleştirmeye çalışır. Bu dönem çok uzun sürebilir hatta bazen aşılamayabilir.
- Uyum Aşaması: Travmaya maruz kalan bireyin bu son döneme ulaşabilmesi için, olayı, olay esnasındaki davranışlarını ve izleyen süreçte yaşananları özümlemesi gerekir. Uyum dönemine ulaşmada kişinin travma öncesi bazı özelliklerinin yanı sıra; stresle baş etme gücü, travmatik olayın şiddeti, travmadan görülen zararın düzeyi, olay sonrasında yeterli toplumsal ruhsal ve tıbbi destek görüp görmeme gibi etkenler belirleyici rol oynamaktadır (Figley, 2005; Akt. Savi Çakar, 2019).
Travma Sonrası Tepkileri Etkileyecek Faktörler
- Bireysel Özellikler: Cinsiyet, yaş, ırk, sosyoekonomik düzey, baş etme becerileri, ailesel işlevsellik düzeyi, travma geçmişine sahip olmak, genetik yatkınlık, travma sırasında disosiyasyon yaşantılama, travma esnasında veya hemen sonra yaşanan yüksek stres düzeyi
- Stres Kaynağına Bağlı Özellikler: Kasıtlı şiddet olayları, yaşama ilişkin doğrudan tehdit olması, fiziksel yaralanma, ölüme tanık olma gibi durumlar, travmaya bağlı sevilen birinin kaybı, öngörülemezlik ve kontrol edilemezlik, cinsel travmalar, uzun süreli ve sık yaşanan travmalar olması
- Bireyin Çevresine Bağlı Özellikler: Aile üyeleri, arkadaşlar gibi sosyal çevrenin kabul edici, ilgi ve bakım verici, destekleyici tepkileri olması (Briere ve Scott, 2014; Akt. Savi Çakar, 2019).
Travma Sonrası Stres Bozukluğu nedir? Belirtileri nelerdir? (DSM-5)
-
Ölüm, ciddi yaralanma veya cinsel saldırıya veya tehdidine maruz kalmak (biri veya birden çoğuyla)
-
Travmatik olaydan sonra başlayan biçimde travmatik olayla ilişkili girici belirtiler (Yeniden Yaşantılama) (birinin veya daha çoğunun)
-Travmatik olayı yeniden oluyormuş gibi hissetme ya da davranma gibi disosiyatif (çözülme) tepkileri (örn. Flashback –uyanıkken olayın yeniden yaşanıyor hissi)
*Disosiyatif amnezi: Travmatik olayın önemli bazı yanlarını hatırlayamama
-Kişinin olayı hatırlatan ipuçlarına karşı aşırı ve yoğun psikolojik sıkıntıyla tepki vermesi
-
Kaçınma belirtileri (birinin veya her ikisinin)
-
Biliş ve duygu durumda olumsuz değişiklikler (ikisi veya daha çoğunun)
-Kendisi, diğerleri veya dünyayla ilgili kalıcı ve abartılı olumsuz inanç ve beklentiler
-
Aşırı uyarılma belirtileri (ikisi veya daha çoğunun)
-
B-C-D-E ölçütlerindeki belirtilerin 1 aydan uzun sürmesi
Önerilen Psikoterapi Yöntemleri (APA, 2017)
-
Bilişsel Davranışçı Terapi
-
Bilişsel İşlemleme Terapisi
-
Bilişsel Terapi
-
Uzamış Exposure Terapisi
-
Kısa Eklektik Psikoterapi
-
EMDR
-
Narratif Exposure Terapisi